Noodopvolging in het (familie)bedrijf: Nalatenschap of nalatigheid

Dat overkomt mij niet

Enigszins opportunistisch kunnen wij mensen wel zijn ingesteld. En ook ondernemers is niets menselijks vreemd. Want soms lijken ze net op mensen. Natuurlijk steken ze met kop en schouders boven de meute uit. Dat is het belangrijkste criterium om hun ondernemen te doen slagen: ze zijn creatief, initiatiefrijk, commercieel, zelfverzekerd, doelgericht, besluitvaardig en ze durven risico te lopen. En dat laatste gebeurt deels bewust en deels onbewust. Natuurlijk blijft het gezonde ondernemersgevoel een niet te onderschatten factor. Maar kent een ondernemer af en toe ook niet de struisvogelpolitiek? Niet over nadenken, want dat overkomt mij toch niet.

Regelmatig wordt de Adviesgroep Familiebedrijven geconfronteerd met de bijzondere kenmerken (en vooral de gevolgen daarvan) van familiebedrijven. Hoe gaan de specialisten van deze adviesgroep nu om met deze materie? Welke toegevoegde waarde heeft BDO als familiebedrijven-specialist voor haar klanten? Aan de hand van praktijkvoorbeelden (met gebruik van fictieve namen) wordt inzichtelijk gemaakt op welke wijze de harmonie binnen de familie én de continuïteit van het bedrijf kunnen worden gewaarborgd.

Het ergste wat een ondernemer kan overkomen

Een ondernemer heeft het er niet graag over: het eind van zijn ondernemerschap. Vooralsnog staat hij of zij midden in het leven en in zijn of haar bedrijf. Daar gaan ze voor en ze geven zich met hart en ziel aan hun onderneming. Stoppen? De meesten moeten er niet aan denken. Opvolging regelen? Dat kan altijd nog wel een keer, want daar hebben we nog tijd genoeg voor. Werken aan je opvolging is eigenlijk werken aan je afscheid … en daarna niets meer. Voor menig ondernemer een doemscenario. Er zijn voldoende ondernemers die onbewust het liefst zouden sterven in het harnas. Toen ik tijdens een presentatie voor een groep ondernemers wees op het belang van het plannen van de opvolging, 'en liefst vijf tot tien jaar', zei een ondernemer: "Plannen hoort niet bij een ondernemer, die speelt creatief in op de zaken zoals die komen." Dat is een mooi principe ..... tot op zekere hoogte. Want het echte probleem ontstaat als er niet in te spelen valt.

Heeft u alles in de hand?

Onderzoek heeft ons geleerd dat 18% van de ondernemers voortijdig het bedrijf moet verlaten wegens arbeidsongeschiktheid of overlijden. En in familiebedrijven komt dat vijf maal vaker voor dan in niet-familiebedrijven. Heeft u nu alles geregeld als u dat onverhoopt overkomt? Of denkt u echt: dat over komt mij niet.

Als u niets regelt en het op zijn beloop laat, laat u niet alleen uw gezin met verdriet achter, maar ook uw bedrijf wordt met grote zorgen opgezadeld. De ondernemer in het familiebedrijf is veelal de spil binnen de organisatie. Hij of zij weet van alles af en is verreweg het belangrijkste aanspreekpunt. Wat een probleem als deze vraagbaak wegvalt. Niet alleen een probleem voor het bedrijf, maar ook voor de familie, die vervolgens maatregelen dient te nemen. Maar welke?

Een praktijkgeval

Een paar jaar geleden werd ik uitgenodigd bij de heer Andries van Schaveren, directeur van Schameco B.V., een metaalbewerkingsbedrijf in het oosten van het land. Na een aantal jaren met een compagnon te hebben samengewerkt, zwaaide hij sinds 1981 alleen de scepter over het bedrijf. Omdat hij ondertussen 52 jaar geworden was had hij behoefte om na te gaan denken over zijn opvolging. Wat hem betreft mocht dat nog wel acht jaar duren, maar welke weg zouden hij en zijn twee zoons nu in moeten slaan, om de opvolging voorspoedig te laten verlopen? We spraken af om met elkaar, na een aantal interviews en gesprekken, een opvolgingsplanning met een tijdpad op te stellen, zodat voor alle betrokkenen duidelijkheid zou ontstaan over de te volgen weg.

Er werden ook gesprekken gevoerd met Joke van Schaveren, zijn echtgenote en de heer Van Pronken, de commissaris. De plannen werden op papier gezet en toen ik nog bezig was met de uitwerking kwam er een telefoontje van Joke: "Andries heeft een ernstig hartinfarct gehad en ligt op IC in het Academisch Ziekenhuis". Na een eerste herstel mocht Andries weer naar huis. Ik heb hem daar bezocht en het was goed elkaar te ontmoeten, maar o wat was hij nog zwak. Twee maanden na het eerste telefoontje, kreeg ik opnieuw een telefoontje van Joke. Een volgend hartinfarct erover heen heeft Andries niet overleefd.

Een ondernemer op 52 jaar weggehaald uit het midden van zijn leven, uit zijn gezin en uit zijn onderneming. Een trieste gebeurtenis, waarmee we plotseling kunnen worden geconfronteerd. Nadat het eerste verdriet verwerkt was, diende de vervolgstap te worden gezet. Hoe nu verder met Schameco B.V.? Hoewel er formeel niets geregeld was, was de familie bijzonder blij dat er in ieder geval kort daarvoor gesprekken waren geweest, waarin ook Andries zijn visie en wensen had geuit. Voor de familie was het aanleiding om voorlopig de heer Van Pronken te vragen de onderneming te gaan leiden totdat de zoons voldoende waren voorbereid om de leiding over te nemen. Zeker geen eenvoudige klus, maar wel een oplossing waar men vrede mee had. Andries had dit al eens gevraagd aan Van Pronken en ook tijdens de interviews uitgesproken. Joke en zijn zoons wisten af van deze wens van Andries.

Het noodscenario

De meeste ondernemers hebben wel enigszins nagedacht over de opvolging in eigendom. Via de statuten staat meestal wel op papier hoe de aandelen moeten vererven. Soms heeft men ook een Stichting Administratiekantoor opgezet, zodat de zeggenschap over de onderneming in handen komt van een van tevoren aangegeven bestuur, die dan de nieuwe directeur kan benoemen namens de aandeelhouders, die dan certificaathouders heten. Maar daar blijft het meestal bij. We zien te vaak dat de opvolging in eigendom maar zeer summier is geregeld in gevallen van plotseling wegvallen - laat staan dat de opvolging in leiding voldoende duidelijk is. Natuurlijk, we kunnen nu eenmaal niet alles regelen in ons leven. Maar voor u als ondernemer gaat de verantwoordelijkheid toch wel wat verder. Het is belangrijk dat u voor uw familie en ook voor de medewerkers en uw bedrijf geen onduidelijkheid laat bestaan. Stel daarom een noodplan op, voor het geval u iets overkomt.

Spreek het met elkaar door

Maar wat minstens zo belangrijk is, is dat u het doorspreekt met uw familie, het managementteam en andere betrokkenen en dat het noodscenario, zowel qua eigendom als zeggenschap én als leiding, aan het papier wordt toevertrouwd. Waarom zou u daarover onduidelijkheid laten bestaan? Laat voor iedereen duidelijk zijn langs welke weg oplossingen worden gekozen en wat u van wie verwacht. Vaak blijkt in de praktijk dat betrokkenen nauwelijks bekend zijn met opgestelde plannen, als die er al mochten zijn. Wij realiseren ons dat dit geen eenvoudige gesprekken zijn, omdat ze emotioneel geladen zijn. Daarom kan het zinvol zijn om deze gesprekken door een derde gestructureerd te laten leiden en u te helpen om tot een goed noodscenario te komen.

Het overkomt u niet?

Wat mij betreft wens ik alle lezers toe dat het voortijdig wegvallen u niet overkomt. Maar ik wens u wel allen toe dat u een goed noodplan hebt opgesteld. Een idee om het komende jaar te realiseren!?